လြတ္လပ္စြာ ပ်ံသန္းပါေလာ့

Bali Starlin (photo by Bali Bird Park http://www.bali-bird-park.com/)

ၿပီးခဲ့တဲ့ ေအာက္တိုဘာလရဲ႕ တခုေသာညေနေစာင္း မွာ အဖြဲ႕ေျခာက္ဖြဲ႕ဟာ ႏူဆာပန္နီးဒါကြ်န္း (Nusa Penida) ရဲ႕ မွဳန္ဖ်ဖ် အလင္းေရာင္ ေအာက္မွာ ထုိင္ၿပီး ေဆြးေႏြးေနၾကပါတယ္။ အေၾကာင္းအရာတခုတည္း ကို ပဲ တညီတညြတ္တည္း တိုင္ ပင္ေနၾကတာျဖစ္ၿပီး အင္မတန္ရိုးစင္းတဲ့ လုပ္ငန္းစဉ္ တရပ္ကိုပဲ စိတ္တူကိုယ္တူ လုပ္ေဆာင္ၾကဖို႕ စိတ္အားထက္သန္ေနၾကပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ "ငွက္အေကာင္ေရစာရင္းေကာက္ျခင္း "ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ စုစုေပါင္း ဆယ့္ကိုးေယာက္ ပါတဲ့ ငွက္ၾကည့္အဖြဲ႕ဟာ အရုိင္းသဘာ၀ အတိုင္း ရွင္သန္က်က္စား ေနတဲ့ "ဘာလီစတာလင္ (ခ) ဘာလီဆက္ရက္" (Bali Starling) အေကာင္အေရအတြက္ စာရင္းေကာက္ဖို႕ ကမာၻေက်ာ္အပန္းေျဖစခန္း ဘာလီကၽြန္းရဲ႕ ေတာင္ဘက္ ဘာလီေရလက္ၾကား ရဲ႕ တဖက္ကမ္းက ႏူဆာပန္နီးဒါကၽြန္း ကိုေရာက္ေနၾကတာပါ။

အဖြဲ႕မွာ ပါ၀င္ၾကတဲ့ စကၤာပူဂ်ဴေရာင္း ငွက္ဥယ်ာဉ္ (Singapore Jurong Bird Park) ကကိုယ္စားလွယ္အဖြဲဲ႕၊ ဘာလီငွက္ဥယ်ာဉ္ (Bali Bird Park) ကတာ၀န္ရွိသူမ်ား၊ ဘာလီငွက္၀ါသနာရွင္ အဖြဲ႕၊ ဥဒယ်န တကၠသိုလ္ (Udayana University Denpasar) ႏွင့္ ဂရင္းစကူး (Green School) က ေက်ာင္းသူေက်ာင္းသားေတြဟာ ငွက္စာရင္းေကာက္ဖို႕ အဆင္သင့္ျဖစ္ေနၾကပါၿပီ။ ဘာလီငွက္၀ါသနာရွင္ အဖြဲ႕က ေ၀ယံဆုမၼဒီ (Wayan Sumadi) က အေျခခံ ငွက္ၾကည့္ျခင္း နဲ႕ ဒီကၽြန္းေပၚက ကာကြယ္ေတာ အေၾကာင္းကို အၾကမ္းျဖင္း ရွင္းျပၿပီး ေဆာင္ရန္ ေရွာင္ရန္ အခ်က္အလက္ ေတြကို ေျပာျပပါတယ္။ ေနာက္ေတာ့ ငွက္စာရင္းေကာက္ဖို႕ အဖြဲ႕ငယ္ေျခာက္ဖြဲ႕ ခြဲၿပီး ေရြးခ်ယ္ထားတဲ့ ေနရာ ေျခာက္ေနရာမွာ မွာ ေနရာယူလိုက္ၾကပါတယ္။

ညေနေစာင္းအခ်ိန္ ကေတာ့ ေရာက္လာပါၿပီ။ သူတို႕အဖြဲ႕ေတြကေတာ့ ရွားပါးၿပီး ေတြ႕ဖို႕ အင္မတန္ခက္ခဲလွတဲ့ ငွက္ကို ၾကည့္ရဖို႕ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ႀကီးစြာ ေစာင့္ေနၾကပါတယ္။ သူတို႕စိတ္ရွည္ရက်ိဳး နပ္တယ္လို႕ဆိုရမွာပါ။ ေနာက္ဆုံးမွာ အလြန္ထူးျခား လွပ တဲ့အေမႊးအေတာင္ ေတြနဲ႕ ဆင္ယင္ထားတဲ့ ဘာလီဆက္ရက္ ဟာ ျမင္ကြင္းထဲ ကို ၀င္လာပါေတာ့တယ္။

သူတို႕တေတြဟာ လူအနည္းငယ္ သာ ႀကဳံဘူးတဲ့ ဘာလီဆက္ရက္ ကို အရုိင္းသဘာ၀အတိုင္း ေတြ႕ျမင္ လိုက္ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။

"ညေနေစာင္း မွာ ဘာလီစတာလင္ ၂၂ ေကာင္ အိပ္တန္းတက္ တာကို ျမင္ေတြ႕လိုက္ရတဲ့ပီတိ ဟာ ဘာနဲ႕မွ ႏွုိင္းယွဉ္ လို႕မရပါဘူး" လို႕ စကၤာပူ ဂ်ဴေရာင္းငွက္ဥယ်ာဉ္ က ျပတိုက္မွဴး ရာဂ်ာစီဂရင္ (Raja Segran) က ၀မ္းသာအားရ ေျပာပါတယ္။

လူေနထူထပ္တဲ့ ဘာလီကၽြန္းမွာ သဘာ၀ပါတ္၀န္းက်င္ အတိုင္း ေနထိုင္ ရွင္သန္ရာစနစ္ တစတစ ပ်က္ယြင္းလာတဲ့ အျပင္ လူတို႕ရဲ႕ အလွေမြးငွက္ အျဖစ္ေရာင္းခ်ဖို႕ စီးပြားျဖစ္ ဖမ္းယူေရာင္းခ် မွုေတြေၾကာင့္ ဘာလီစတာလင္ ေတြရဲ႕ အေရအတြက္ ဟာ စိုးရိမ္စရာ ေကာင္းေလာက္ေအာင္ေလ်ာ့က် လာခဲ့ပါတယ္။ အခု လက္ရွိ သိရသေလာက္ အေကာင္ ေရ တေထာင္ ေလာက္ဟာ ၁၉၆၀ - ၁၉၇၀ ခုႏွစ္မ်ား က ဥေရာပနဲ႕ အေမရိက ကို အလွေမြးငွက္ အျဖစ္ တရား၀င္ တင္ပို႕ေရာင္းခ် လို႕ က်န္တဲ့ အထဲက ဆင္းသက္လာ ၾကတာ ကပဲ သဘာ၀ အတိုင္း ျပန္လည္ေလ့က်င့္ေပးၿပီး သားေပါက္ ေမြးျမဴ ရန္ စီမံကိန္း ခ်မွတ္ႏိုင္ဖို႕ အေထာက္အပံ့ ျဖစ္ေစပါတယ္။

Wayan Sumadi & The Audit (photo from here)

ငွက္အေကာင္ေရ စာရင္းေကာက္တဲ့ အဖြဲ႕ ကို ဘဂ၀မ္ ေဖာင္ေဒးရွင္း (Begawan Foundation) က စုစည္းစီစဉ္ တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘဂ၀မ္ ေဖာင္ေဒးရွင္း ကို ငွက္ ေတြကို သဘာ၀အတိုင္း ထိမ္းသိမ္း ေစာင့္ေရွာက္ ေနတာေတြကို အကူအညီ ေပးႏိုင္ဖို႕ၿဗိတိသွ်လူမ်ိဳး ဘရက္ဒေလ (Bradly) နဲ႕ ဒက္ဘီ (Debbie) ဂါဒ္ဒနာ (Gardner) ဇနီးေမာင္ႏွံ က ၁၉၉၉ မွာ တည္ေထာင္ခဲ့တာပါ။ ၂၀၀၅ ခုႏွစ္မွာ ေတာ့ ဒီေဖာင္ ေဒးရွင္း ဟာ ဘာလီစတာလင္ အေကာင္ ေရ ၉၇ ေကာင္ အထိ ဂါဒ္ဒနာ ပိုင္တဲ့ ဘီဂ၀မ္ဂီရိက နယ္ေျမ အက်ယ္ ႀကီးမွာ ထိမ္းသိမ္း ေစာင့္ေရွာက္ႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီႏွစ္ထဲမွာ ပဲ ဘာလီစတာလင္ ေတြဟာ အသစ္ တည္ေထာင္လိုက္တဲ့ ႏူဆာပန္နီးဒါ ကၽြန္းက ကာကြယ္ေတာ ကို ေရႊ႕ေျပာင္းသြားၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။

"က်ေနာ္ တို႕ အဂၤလန္ကေန ဘာလီစတာလင္ ၂ စုံတြဲ တင္သြင္းလာခဲ့ပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ သူတို႕ ဟာ ကိုယ့္ဇာတိ အိမ္ ကို ျပန္ေရာက္ လာၾကတာပါ။" လို႕ ဘရက္ဒေလဂါဒ္ဒနာ ကေျပာပါတယ္။ "က်ေနာ္တို႕ စိတ္ထဲ မွာ အဲဒီ ၂ စုံတြဲဟာ က်ေနာ္တို႕ရဲ႕ ဘာလီစတာလင္ ထိမ္းသိမ္းေစာင့္ ေရွာက္ေရး စီမံကိန္းႀကီး ကို အကူအညီေပး ဖို႕ ဇာတိေျမကို ျပန္ေရာက္လာၾကတာ ပဲလို႕ ခံစားရပါတယ္။ က်ေနာ္တို႕ သူတို႕တေတြ ကို ဒုတိယ အႀကိမ္ ရွင္သန္ရပ္တည္ခြင့္ ေပးလိုက္တာ ျဖစ္ပါတယ္။"

စီမံကိန္းရဲ႕ အဆုံးစြန္ေသာ ရည္ရြယ္ခ်က္ကေတာ့ ဒီငွက္ကေလး ေတြ အရိုင္းသဘာ၀ အတိုင္း ျပန္လည္ ရွင္သန္ က်က္စားႏိုင္ၿပီး သဘာ၀အတိုင္း ေပါက္ပြား ေစဖို႕ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ႏူဆာပန္နီးဒါကၽြန္း ကိုၾကည့္ရတာ ေတာ့ အသင့္ေတာ္ဆုံး အေကာင္းဆုံး ေနရာ တခုပါပဲ။

ဓေလ့ထုံးတမ္း ေတြနဲ႕ အကာအကြယ္ေပး
ဘဂ၀မ္ေဖာင္ေဒးရွင္းက ဒါရိုက္တာ ျဖစ္တဲ့ ဘာယု၀ီရယုဓ (Bayu Wirayudha) ဟာ ေက်းငွက္သဘာ၀ အေသအခ်ာ ထိမ္းသိမ္း ႏိုင္ဖို႕ ႏူဆာပန္နီးဒါကၽြန္းက ေက်းရြာ ၃၅ ရြာ ပါ၀င္တဲ့ ရိုးရာ ေက်းရြာအုပ္စု အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ေကာင္စီမွာ အလုပ္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ၂၀၀၆ ခုႏွစ္မွာ ေတာ့ ေက်းရြာအုပ္စု ေကာင္စီ၀င္ အားလုံးဟာ ေက်းငွက္သဘာ၀ ထိမ္းသိမ္းဖို႕ တညီတညြတ္တည္း သေဘာတူၾကၿပီး ေဒသဆိုင္ရာဓေလ့ဥပေဒနဲ႕ အကာအကြယ္ ေပးဖို႕ဆုံးျဖတ္လိုက္ၾကပါတယ္။ ဥပေဒအရ ေက်းငွက္ကေလး ေတြကို ဖမ္းဆီး တဲ့သူေတြကို ဒဏ္ေငြ ရိုက္ရုံသာ မကပဲ အသိုင္းအ၀ိုင္းက ၀ိုင္းက်ဉ္ တဲ့ ျပစ္ဒဏ္ကိုပါေပး ပါတယ္။

သကၠရာဇ္ ၂၀၀၆ နဲ႕ ၂၀၀၇ မွာ ေတာ့ စုစုေပါင္း ဘာလီစတာလင္ ၆၅ ေကာင္ လႊတ္ေပးႏုိင္ခဲ့ၿပီး ၁၂ ေကာင္ကေတာ့ ဘာလီ နဲ႕ ႏူဆာပန္နီးဒါ ဖယ္ရီဖြင့္ပဲြ အတြက္ အလည္အပါတ္ ေရာက္ရွိလာခဲ့တဲ့ အင္ဒိုနီးရွား ႏုိင္ငံ သမၼတႀကီး ဆူဆီလိုဘန္ဘန္းယူဒိုယူႏို (HE President Susilo Bambang Yudhoyono) နဲ႕ သမၼတ ကေတာ္ ခရစၥတီရာနီ ဟာရ၀တီ (HE First Lady Kristiani Herawati) တို႕ကိုယ္တိုင္ လႊတ္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

၂၀၁၀ ၾသဂုတ္လ မွာေတာ့ သဘာ၀အတိုင္း အသားက်ေနတဲ့ ဘာလီစတာလင္ ေတြကို ဘာလီကၽြန္းမႀကီး က ဥဘြတ္(Ubud) အရပ္က ဂရင္းစကူး (Green School) ကို ေျပာင္းေရႊ႕ခဲ့ပါတယ္။ ေနရာသစ္ကို ေျပာင္းေရႊ႕လာၿပီး မၾကာခင္မွာ ပဲ မိတ္လိုက္ စုံတြဲ တ တြဲဟာ အသိုက္ေဆာက္ ေနတာ ကို ေတြ႕ရၿပီး ရလဒ္ ကေတာ့ ဒီဇင္ဘာလ လယ္မွာ ပဲ ငွက္ေပါက္ ကေလး ၄ ေကာင္ ေပါက္ေနတာ ေတြ႕ရတာပါပဲ။

ေရၾကည့္ၾကဦးမယ္
ေအာက္တိုဘာလ ရဲ႕ ငွက္စာရင္းေကာက္တဲ့ အဖြဲ႕ ဟာ ဒုတိယေန႕မွာ ေတာ့ ေန႕ပိုင္းမွာ လုပ္မယ္ဆိုၿပီး မနက္ေစာေစာ ၆ နာရီမွာ အဖြဲ႕အားလုံး စုရပ္မွာ ဆုံၾကပါတယ္။ ဒီတခါေတာ့ တဖြဲ႕ ကၾကည့္လိုက္တဲ့ ငွက္တအုပ္ ကို ေနာက္တေနရာ က ေနာက္တဖြဲ႕ က အတည္ျပဳ ေပးတာပဲျဖစ္ပါတယ္။ အဖြဲ႕ ေခါင္းေဆာင္ ဆုမၼဒီ ဆုံးျဖတ္တာ ကတဖြဲ႕က ငွက္တအုပ္ ကိုၾကည့္ၿပီးရင္ ေနာက္တဖြဲ႕က အဲဒီငွက္အုပ္ေနာက္ ကို ေအာက္ကေန အသာ လုိက္ၿပီး ၾကည့္ဖို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီနည္း နဲ႕ ၄ ႀကိမ္ေလာက္ ၾကည့္ၿပီးတဲ့ အခါမွာ ငွက္အုပ္ ၂ အုပ္ ဆိုတာ အေသအခ်ာ သိရၿပီး တအုပ္ကို အပ်ံသင္စ (juvenile) ၁၅ ေကာင္စီေလာက္ ပါတာ သိရပါတယ္။

အဲဒီအဖြဲ႕ ဟာ အေျဖေပၚႏိုင္ သေလာက္လဲ ေမးခြန္းထုတ္ပါတယ္။ ဥပမာ လူသားေတြရဲ႕ ပါ၀င္စြက္ဖက္ မွု ေတြေၾကာင့္ ဘာလီစတာလင္ ေတြရဲ႕ အရိုင္းသဘာ၀ ပ်က္ႏိုင္သလား ဆိုတာမ်ိဳးေပါ့။ ရြာသားေတြဟာ ဘာလီစတာလင္ ေတြႀကိဳက္တတ္တဲ့ သေဘၤာသီး၊ ငွက္ေပ်ာသီးေတြ ကို ငွက္ေတြရွိတတ္တဲ့ ေနရာေတြမွာ ခ်ထားတတ္တယ္။ ေနာက္ၿပီး အေကာင္ေပါက္ကေလးေတြ အသိုက္က ေနေအာက္ ကို ျပဳတ္က်ေနတာ ေတြ႕ရင္ ျပန္တင္ေပးတတ္ၾကတယ္။ ေနာက္ေတာ့ သူတို႕ဟာ သစ္ပင္ႀကီးေတြက သစ္ေခါင္းေတြမွာ ထက္ ပ်ားအုံ ပ်ားသလက္ အေဟာင္းေတြမွာနဲ႕ အေဆာက္ အအုံေတြရဲ႕ တံစက္ၿမိတ္ ေတြမွာ အသိုက္ေတြ ေဆာက္လာတာ ေတြ႕ရတယ္။ ေနာက္တခုက ေတာ့ အစာ အသစ္ျဖစ္တဲ့ ကၽြဲႏြား ေတြကိုယ္ေပၚက မွက္၊ျခင္၊ ယင္ေတြကို ေပါေပါမ်ားမ်ား ဖမ္းယူစားေသာက္လာၾကတာပဲ။

ဘာလီစတာလင္ ေတြကို ၾကည့္ရတာ လူေတြ အေျခခ် ေနထိုင္ရာ မွာ ေနထိုင္ဖို႕ သူတို႕အတြက္ ဘာမွ အပမ္း မႀကီးသလိုပဲ။ သူတို႕ ကို ၾကက္၊၀က္၊ကၽြဲ၊ႏြား ေတြ ရွိေနတတ္ေလ့ရွိတဲ့ အုန္းပင္တန္းေတြ ထဲမွာ နဲ႕ ေျပာင္းဖူးခင္း ေတြမွာလဲ ေတြ႕လာရတယ္။ ေန႕စဥ္ နိစၥဒူ၀ အလုပ္ေတြက ဆူညံသံေတြနဲ႕ ဆိုင္ကယ္တဖုန္းဖုန္း နဲ႕ စိုက္ခင္းေတြထဲ ကို သြားလာေနတတ္တဲ့ ရြာသားေတြ ေၾကာင့္ေတာ့ ဘာလီစတာလင္ေတြမွာ ဘာမွအ ေႏွာက္အယွက္ မရွိသလိုပဲ။ အၿမဲလိုလိုဆူညံေနတတ္တဲ့ ရြာေစ်းတန္း နားက သစ္ပင္ေပၚမွာနဲ႕ ရြာသားတေယာက္ရဲ႕ ႏြားတင္းကုပ္ တံစက္ၿမိတ္မွာ အသိုက္ ကေလးေတြ ေတြ႕ရပါတယ္။

"ဒီငွက္ေတြဟာ ႏူဆာပန္နီးဒါကၽြန္းသား ေတြရဲ႕ ဘ၀ တစိတ္တပိုင္းလို မ်ိဳးျဖစ္လာ ေနၿပီ.. "လို႕ စကၤာပူဂ်ဴေရာင္း ငွက္ဥယ်ာဉ္ ကလာေရာက္ေလ့လာတဲ့ ရာဂ်ာ ကေျပာပါတယ္။ "ရြာသားေတြမွာ ထူးျခားရွားပါးလွတဲ့ ဒီ ဘာလီစတာလင္ အေပၚ လုံေလာက္တဲ့ အေလးထားမွုမ်ိဳး ရွိေနၿပီး ငွက္ကေလးေတြ အရိုင္းသဘာ၀ ရွင္သန္ရပ္တည္ဖို႕အတြက္ တစိတ္တပိုင္းအားျဖင့္ တာ၀န္ရွိပါတယ္။"

အပ်ံသင္စ ငွက္ႏွစ္အုပ္ နဲ႕ အရြယ္ေရာက္ၿပီး စုံတြဲ တခ်ိဳ႕ အပါအ၀င္ အၾကမ္းျဖင္း အားျဖင့္ စုစုေပါင္း ၅၂ ေကာင္ စာရင္းေကာက္ႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ငွက္အုပ္ေတြ ဟာ ဘယ္အရပ္ေဒသ ေတြကို ခ်ဲ႕ထြင္ ပ်ံသန္း ေနတယ္ဆိုတာ သိရဖို႕ ေနာက္ထပ္ အခုလိုမ်ိဳး ငွက္စာရင္းေကာက္ဖို႕လို ပါေသးတယ္။ ႏူဆာလမ္ဘြန္ဂန္ ကၽြန္း (Nusa Lembongan) မွာ ဘာလီစတာလင္ စုံတြဲ တတြဲ ေတြ႕တယ္လို႕ သတင္းပို႕လာလို႕ပါ။

ဒီငွက္စာရင္းေကာက္တဲ့ အစီအစဥ္ ဟာ ဘာလီစတာလင္ငွက္ေတြကို လူေတြက ဖမ္းယူျခင္း ရွိ မရွိ ၊ အသားစား အေကာင္ ေတြရဲ႕ အႏၱရာယ္ က်ေရာက္ ျခင္းရွိမရွိ၊ သဘာ၀ နဲ႕ တသားတည္း အသက္ရွင္ ရပ္တည္ ႏိုင္စြမ္းရွိမရွိ စိုးရိမ္ ပူပန္ စိတ္ေတြနဲ႕ စတင္ခဲ့တာ ျဖစ္ေပမယ့္ ရလဒ္ ေကာင္းေတြနဲ႕ အဆုံးသတ္ခဲ့ပါတယ္။ ့ကံေကာင္းေထာက္မစြာပဲ ဘာလီရဲ႕ လာဘ္ေကာင္ ဘာလီစတာလင္ ေခၚ ဘာလီဆက္ရက္ ကို အရိုင္းသဘာ၀ အတိုင္းျမင္ေတြ႕ ခြင့္ရေနဆဲပါ။ ။

ွ
မွတ္ခ်က္။ ။ The Jakarta Post က ထုတ္ေ၀တဲ့ Weekender သဘာ၀ပါတ္၀န္းက်င္ထိမ္းသိမ္းေရး စာေစာင္ ၂၀၁၁ ခုႏွစ္ မတ္လ ထုတ္ မွာပါတဲ့ Flying Free by Carolyn Kenwrick ကိုျပန္ဆိုပါသည္။

Photo:
- Bali Bird Park http://www.bali-bird-park.com/
- http://www.burung.org/detail_txt.php?op=news&id=508

ဒုတိယပိုင္း ေဖ်ာက္ထားမည္႕စာ